Việt Nam đang đứng trước một bước ngoặt lịch sử, nơi hai cuộc cải cách lớn hội tụ: cải cách thể chế với việc sắp xếp lại đơn vị hành chính và xây dựng mô hình chính quyền địa phương 02 cấp, và cải cách pháp lý với sự ra đời của Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn 2024. Tại Hội thảo khoa học do Viện AIST tổ chức [chèn link bài hội thảo], các chuyên gia đầu ngành như PGS.TS.KTS. Trần Trọng Hanh đã phân tích sâu sắc về sự cần thiết phải có một mô hình quản lý đô thị mới để thích ứng với bối cảnh này. Câu hỏi lớn đặt ra là: Đâu là công cụ, là nền tảng để những cải cách thể chế và các ý tưởng quy hoạch tiên tiến có thể vận hành một cách hiệu quả?
Câu trả lời nằm ở một cuộc cách mạng thầm lặng nhưng đầy sức mạnh: Chuyển đổi số trong công tác quy hoạch. Việc xây dựng một cơ sở dữ liệu số địa lý (CSDL số địa lý) đồng bộ, thông suốt không chỉ là một xu hướng công nghệ, mà chính là hạ tầng xương sống, là điều kiện tiên quyết để vận hành thành công mô hình quản lý mới và hiện thực hóa các mục tiêu phát triển quốc gia.
- Sự cần thiết tất yếu của chuyển đổi số
Trong nhiều thập kỷ, công tác quy hoạch tại Việt Nam vận hành chủ yếu dựa trên hồ sơ giấy kết hợp quản lý nhiều định dạng dữ liệu trong cùng một hồ sơ dự án. Phương thức này đã bộc lộ những hạn chế cố hữu: dữ liệu phân mảnh, tồn tại như những “ốc đảo thông tin”; là một trong những nguyên nhân tạo nên những xung đột giữa các loại quy hoạch (sử dụng đất, xây dựng, giao thông…); quy trình cập nhật, điều chỉnh trải qua nhiều khâu, tốn kém và chưa rõ ràng. Những bất cập này không chỉ gây lãng phí nguồn lực mà còn tạo ra rào cản cho đầu tư và phát triển.
Khung pháp lý mới, đặc biệt là Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn 2024, đã đặt ra những yêu cầu mà phương thức truyền thống không thể đáp ứng. Luật hướng tới việc đơn giản hóa thủ tục, rút ngắn thời gian thẩm định, phê duyệt và phân cấp mạnh mẽ cho địa phương. Cùng với đó, các đề xuất sửa đổi Luật Quy hoạch tổng thể cũng nhấn mạnh vai trò giám sát và “hậu kiểm” của Trung ương. Để vận hành một hệ thống vừa linh hoạt ở địa phương, vừa được kiểm soát chặt chẽ ở tầm vĩ mô, chúng ta cần một nền tảng nhanh hơn, minh bạch hơn và dựa trên dữ liệu.
Hơn thế nữa, chuyển đổi số trong quy hoạch là bước đi chiến lược để hiện thực hóa các định hướng lớn của Đảng và Chính phủ về phát triển đô thị thông minh, bền vững, được nêu rõ trong Nghị quyết 06-NQ/TW của Bộ Chính trị và Quyết định 950/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Một CSDL số địa lý thống nhất chính là nền tảng để xây dựng “bản sao số” (Digital Twin) của không gian phát triển, hỗ trợ việc ra quyết định dựa trên bằng chứng khoa học và tăng cường sự tham gia của cộng đồng.
- “Bản thiết kế” từ chính sách: Hành lang pháp lý đã sẵn sàng
Số hóa công tác quy hoạch hiện nay không còn là một lựa chọn mà đã trở thành một quy định pháp lý bắt buộc. Một hệ thống văn bản quy phạm pháp luật đồng bộ, đa cấp đã được ban hành, tạo ra một hành lang vững chắc cho việc triển khai.
Trọng tâm của hành lang pháp lý này là Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn 2024 và các văn bản hướng dẫn, đặc biệt là Thông tư 16/2025/TT-BXD. Thông tư này được xem như một “bản thiết kế kỹ thuật” chi tiết, quy định cấu trúc hồ sơ điện tử phải bao gồm 3 trụ cột:
- HoSoBASIC: Dữ liệu gốc (CAD, Word).
- HoSoScan: Dữ liệu pháp lý (bản scan có dấu).
- HoSoGIS: Dữ liệu “sống” (CSDL số địa lý có cấu trúc).
Cấu trúc 3 trụ cột này là một giải pháp thông minh, tạo ra cầu nối vững chắc giữa yêu cầu về tính pháp lý (HoSoScan) và nhu cầu về tính hữu dụng kỹ thuật để phân tích, quản lý (HoSoGIS). Đặc biệt, các Phụ lục I và II của Thông tư đã chuẩn hóa chi tiết đến từng lớp bản vẽ (layer) và cấu trúc CSDL, đảm bảo dữ liệu quy hoạch trên cả nước có thể được xây dựng một cách đồng bộ và liên thông.
3. Giải pháp triển khai: Những mô hình thực tiễn thành công
Với nền tảng pháp lý vững chắc, nhiều địa phương trên cả nước đã tiên phong ứng dụng công nghệ số và cho thấy những kết quả đầy hứa hẹn. Nền tảng công nghệ chung được lựa chọn là WebGIS (Hệ thống thông tin địa lý trên nền tảng web), cho phép truy cập và tương tác với bản đồ quy hoạch một cách dễ dàng qua trình duyệt.
Các mô hình ứng dụng sáng tạo đã hình thành rõ nét:
- Mô hình Công khai & Quản lý: Tại Sơn La (tracuuquyhoachsonla.vn) và Thanh Hóa (thanhhoasmartcity.cgis.vn), các cổng thông tin quy hoạch đã trở thành công cụ đắc lực để công khai thông tin, giúp người dân và doanh nghiệp dễ dàng tra cứu quy hoạch theo nhiều tiêu chí. Các hệ thống này cũng hỗ trợ hiệu quả công tác quản lý nội bộ, theo dõi vòng đời của một đồ án từ khi lấy ý kiến đến lúc công bố.
- Mô hình Tương tác Cộng đồng: TP. Biên Hòa đã có một bước tiến đột phá trong việc lấy ý kiến cộng đồng cho đồ án điều chỉnh quy hoạch chung thành phố đến năm 2045. Thông qua cổng thông tin qhcthanhphobienhoa.cgis.asia, các ý kiến góp ý được người dân và các đơn vị “gắn” trực tiếp vào vị trí địa lý cụ thể trên bản đồ, giúp cơ quan quản lý tổng hợp ý kiến một cách khoa học, trực quan và tăng cường sự đồng thuận xã hội.
- Mô hình Xúc tiến Đầu tư: Tỉnh Ninh Thuận đã đi xa hơn khi biến CSDL quy hoạch thành một công cụ marketing lãnh thổ chiến lược. Cổng thông tin ninhthuaninvest.cgis.asia không chỉ công khai quy hoạch mà còn hoạt động như một “showroom” các dự án kêu gọi đầu tư, cho phép nhà đầu tư thực hiện một chuyến “khảo sát thực địa ảo”, đánh giá tiềm năng và kết nối hạ tầng mà không cần có mặt trực tiếp. Đây là một ví dụ điển hình về việc kết nối quy hoạch với thị trường, biến các định hướng trên bản vẽ thành các dòng vốn đầu tư thực tế.
4. Kết luận và Khuyến nghị
Các cuộc cải cách thể chế, dù được thiết kế hoàn hảo đến đâu, cũng sẽ không thể vận hành nếu thiếu đi một hạ tầng thông tin đủ mạnh để hỗ trợ. Chuyển đổi số trong công tác quy hoạch, với hạt nhân là CSDL số địa lý, chính là hạ tầng đó. Nó là bánh răng công nghệ ăn khớp với bánh răng thể chế, cùng nhau tạo ra động lực cho sự phát triển bền vững.
Để đẩy nhanh và phát huy tối đa hiệu quả của quá trình này, sau đây là một số đề xuất khuyến nghị:
- Hoàn thiện thể chế: Cần luật hóa việc xây dựng Hệ thống thông tin và CSDL Quy hoạch Quốc gia trong Luật Quy hoạch (sửa đổi), xác định đây là nền tảng chính thức để giải quyết các xung đột quy hoạch. Đồng thời, cần sớm công nhận giá trị pháp lý tương đương của hồ sơ số (HoSoGIS có chữ ký số) để tiến tới loại bỏ hồ sơ giấy.
- Tổ chức thực hiện: Các Bộ, ngành cần khẩn trương ban hành định mức kinh tế – kỹ thuật và đơn giá cho công tác số hóa, tạo cơ sở để các địa phương bố trí kinh phí. Cần có một chương trình đào tạo quốc gia về GIS và quản lý CSDL cho đội ngũ cán bộ quy hoạch.
- Mở rộng hệ sinh thái: Khuyến khích nhân rộng các mô hình ứng dụng sáng tạo như “Nền tảng tích hợp Quy hoạch – Đầu tư” và xem đây là một tiêu chí quan trọng trong Bộ tiêu chí đánh giá Đô thị thông minh. Cần tạo điều kiện, mở dữ liệu để các doanh nghiệp có thể phát triển các dịch vụ giá trị gia tăng, phục vụ xã hội.
Chuyển đổi số không chỉ là thay đổi công cụ, mà là thay đổi tư duy và mô hình quản lý. Đây là con đường tất yếu để quy hoạch thực sự trở thành công cụ kiến tạo phát triển hiệu quả, định hình một không gian quốc gia hài hòa, minh bạch và thịnh vượng.
Tác giả: ThS.KS. Bạch Ngọc Tùng – Phó Viện trưởng Viện Khoa học Công nghệ Xây dựng AIST
